Stalna arheološka postavka
U Pirotskom gradu – spomeniku kulture od velikog značaja, smeštena je od prošle godine nova stalna arheološka postavka Muzeja ponišavlja.
Arheološki materijal
Muzejski eksponati izloženi u vitrinama odslikavaju priču o razvoju ljudskog društva od vremena početka primene zemljoradnje i pripitomljavanja domaćih životinja. Najstarije naselje otkriveno u Ponišivalju pripada Stračevačkoj kulturi iz srednjeg neolita (5500 do 4900 pre n. e.). Na lokalitetu Gornje polje u Crnoklištu stanovnici ovog naselja koristili su jelenje rogove kao motike za obradu zemlje, životinjske zube i kosti za šilo, a kamene sekire obrađivane su samo sa prednje strane.
Najstarije naselje otkriveno u Ponišivalju pripada Stračevačkoj kulturi iz srednjeg neolita (5500 do 4900 pre n. e.). Na lokalitetu Gornje polje u Crnoklištu stanovnici ovog naselja koristili su jelenje rogove kao motike za obradu zemlje, životinjske zube i kosti za šilo, a kamene sekire obrađivane su samo sa prednje strane.
U završnoj fazi kamenog doba, poznate Vičanske kulturne grupe (4900-3700 pre n.e.) dokumentovane na Srećkovcu kod sela Obrenovca, Kamene sekire raznovrsnih oblika glačane su sa svih strana. Upotrebljivan je jednostavan žrvanj ravne pravougaone površine. Za tkanje odece korišceni su brojni keramički tegovi. Pojavljuju se i keramički žrtvenici i božanstva u vidu figurina.
Tokom eneolita – bakarnog doba (3200 – 2000 pre n.e.) područije grada Pirota postaje središte srednjeg i gornjeg Ponišavlja. To je pirotski grad višeslojni lokalitet sa preko četri metara debljine arheoloških slojeva. Ovde su zastupljeni nalazi fragmentovanih posuda figura Bubanj – Hum, Badenske i Kocofeni kulture, kao i Kostolačke kulture iz ranog bronzanog doba (2000-1600 pre n.e.). Poseban nalaz čini keramički askos, posuda za soseve nađena na Begovom mostu kod Staničenja.
Sa kraja bronzanog doba (1300-1000 pre n.e.) u Pirotu je otkrivena zapažena nekropolja spaljenih pokojnika Brnjičke kulturne grupe. Sa nje potiče keramička urma, cije je rame ukrašeno plastično izvedenim dojkama, a kao prilog korišćena je i futuristički izrađena kadionica-svetiljka.
Iz starijeg gvozdenog doba (1100-400 pre n.e.) izdvaja se nalaz ukrašenog keramičkog pehara opet sa Gornjeg polja kod Crnoklišta.
O vezama Pirota i okoline sa razvijenom grčkom kulturom govori Kovač iz Vraništa – bronzana korintska statueta sa relaza geometrijskog u arhajski period (700-600 pre n.e.).
Dolaskom Rimljana u naše krajeve stize razvijena civilizacija. Pirot se nalazi na zapadnoj granici rimske provincije Trakije. Čak u Maloj Lukanji na Staroj planini tokom 3-4 veka n.e. korišćene su staklene čaše i koštana ukosnica sa predstavom Venere.
U istom periodu pored predstava predstava zvanične mnogobožačke religije na crkvištu Maglič kod Blata otkrivena je glavna kultna scena iz hrama autohtonog kulta Tračkog konjanika. Pored krupačkog jezera nađena je jedinstvena mermerna ikona udvojenog Tračkog konjanika.
Sa vremenom Konstantina i njegovih naslednika (prva polovina četvrtog veka n.e.) započinje nezaustavljivo širenje hrišćanstva. U rano hrišćanskoj bazilici na južnoj strani Sarlaha pronađena je keramička svetiljka ukrašena Hristovim monogramima – znak kojim je Konstantin pobeđivao suparnike. Vitrine iz ovog perioda popunjene su poljoprivrednim alatkama, maem i umbom za štit kao i nalazima iz susedne Remesijane.
U periodu od 11 do 14 veka n.e. Pirot je bio smešten na južnoj strani Sarlaha, a nekropola se nalazila na područiju Pirotskog grada i Pazara do ulice Knjaza Miloša. Iz dela nekropole na Pirotskom gradu potiču nalazi prstenja, naušnica i narukvica koje su nosili kasne sredjne-vekovni piroćanci. Izdvaja se naprsni krst od bronzanog lima. Pred Kosovski boj podignut je Pirotski grad kao i pogranična tvrđava kneza Lazara. Kratak period njene hrišćanske faze dokumentuju nalazi gvozdenih vrhova strela, brojne sekire i fragmenti trpeznih posuda bogato ukrašeni zgrafito ornamentima.
kustos Predrag Pejić
